Uraia pacha, masilahi binafsi dhidi ya masilahi ya Taifa

Ikumbukwe katika suala la uraia, nchi (State), inatafsiriwa kama Mamlaka Kuu (Sovereign Authority), yenye mamlaka kamili ya kutawala watu katika eneo lake linalotambulika.

Wanaoendelea kudai uraia pacha, ama hawajasoma Rasimu au wana lao jambo.

Salamu zangu kwenu wajumbe wa Bunge Maalumu la Katiba, naendelea kuwapa moyo kwamba kazi mnayoifanya ni yetu na ninyi miongoni mwetu mmeonekana wenye sifa na vigezo vya kuitenda kazi hiyo ipasavyo.

Simamieni masilahi ya umma na masilahi ya nchi yetu kwanza. Kwa hakika, masilahi ya wananchi na nchi yakiwekwa vizuri, maslahi yetu binafsi na ya makundi yetu, yatapatikana kwa kuzingatia usawa, sifa, vigezo, uzalendo na uamuzi tukiwa sisi wananchi.

Leo nitazungumzia hoja inayovuma mjini juu ya uraia pacha. Nilitembelea mji wa Dodoma nikagundua hata Kamati za Bunge Maalumu zina kazi katika hili. Nianze kukiri kwamba katika hoja hii nina masilahi. Nina ndugu, jamaa na marafiki ambao wameondoka hapa nchini miaka nenda rudi na baadhi yao wameamua kuchukua uraia wa huko waliko ughaibuni.

Zaidi ya wale ndugu, jamaa na marafiki ambao wamehamia ughaibuni, nimepata bahati ya kuwa na ndugu wa damu, ambao ni raia wa nchi nyingine na baadhi yao wako hapa nchi jirani katika Afrika Mashariki.

Nianze na mtazamo wa kawaida kabisa, ndugu hawa, jamaa na marafiki zangu na hasa nizungumzie wale walioacha kuwa raia wa Tanzania kwa kile kigezo cha kuchukua uraia wa nchi nyingine hakujawaondolea ukweli kwamba wao bado ni Watanzania kwa asili na nasaba. Uhusiano, mawasiliano na uhalisia wa udugu, ujamaa na urafiki wetu haujabadilika hata kidogo. Nimeshuhudia hata pale ambapo kuna shida au furaha hapa nyumbani, ama wameshiriki moja kwa moja au kwa michango yao ya hali na mali.

Ni ukweli ulio dhahiri kabisa kwamba, hawakufanya uamuzi wa kulazimishwa bali kwa namna moja au nyingine mazingira yaliwafanya wajitafakari kubaki na uraia wa Tanzania na kukubali kubaki na changamoto fulani wakiwa ughaibuni au wachukue uraia wa huko waliko, ili kuweka wepesi wa hali lakini pia kupanua wigo wa fursa wanazoweza kupata huko waliko kama raia.

Tafsiri ya uraia kwa ufupi

Kitabu cha taarifa na chenye kumbukumbu (Insaiklopidia) cha Chuo Kikuu cha Stanford, kinatafsiri uraia (citizenship) kama uanachama katika jamii ya kisiasa na unaonufaika na haki, pamoja kuwa na wajibu katika uanachama huo. Dhana ya uraia inajumuisha mambo matatu.

Moja, kwamba uraia ni hadhi ya kisheria inayotafsirika kwa haki za kiraia, kisiasa na kijamii. Hapa, raia ni mtu anayekwenda kwa mujibu wa sheria na ana haki ya kupata ulinzi wa kisheria.

Mbili, ni raia kama mawakala wa kisiasa wanaoshiriki kikamilifu katika taasisi za kijamii na kisiasa.

Tatu, ni raia kama wanachama wa jamii ya kisiasa inayoakisi aina fulani ya utambulisho. Utambulisho katika dhana ya uraia ni jambo muhimu sana. Utambulisho huakisi uhusiano alionao mtu au raia moja kwa moja ama kiasili au kinasaba na jamii fulani ya kisiasa.

Ikumbukwe katika suala la uraia, nchi (State), inatafsiriwa kama Mamlaka Kuu (Sovereign Authority), yenye mamlaka kamili ya kutawala watu katika eneo lake linalotambulika. Kama ilivyo mipaka ya kisheria ya nchi inayoonyesha ukomo wa eneo lake, ndivyo dhana ya uraia (citizenship) inavyoonyesha na kutambulisha watu walio chini ya Mamlaka ya nchi fulani.

Leo hii nchi siyo tu ni nguvu za dola na taasisi zake mbalimbali, bali pia ni jumuia ya wananchi kama wanachama. Uraia kwa maana hiyo, ndiyo uanachama katika nchi. Kama ilivyo katika vilabu vya mpira wa miguu, mfano Yanga au Simba, mtu unaweza kuwa mwanachama wa Yanga au Simba, lakini siyo vilabu vyote viwili kwa pamoja.

Ubaya wa uraia pacha

Uraia pacha unaondoa ile dhana ya uaminifu usiogawika (indivisible loyalty) kwa nchi na Mamlaka Kuu ya nchi. Kama ambavyo mtu hawezi kutumikia wakuu wawili kwa wakati mmoja, vivyo hivyo mtu hawezi kutumikia (kwa maana ya uaminifu na utii) nchi zaidi ya moja. Uraia pacha unadhoofisha usalama wa taifa. Nieleze kwa mifano tu, miezi kadhaa iliyopita kulitokea uvumi kwamba ofisa wetu wa Jeshi la Wananchi, tena mwenye dhamana ya kutunza au kushughulika na taarifa nyeti za kimawasiliano ametoweka.

Sote tu mashahidi kihoro tulichokipata kipindi kile na zaidi uvumi ulipozidi kuwa huenda amekimbilia nchi fulani ya jirani. Tukiwa na uraia pacha, hofu hii itaongezeka maradufu, hasa pale wenye uraia pacha watakapopewa dhamana ya madaraka makubwa na nyeti.

Kuna mifano ya jamaa zetu, ambao tuliwafahamu kama Watanzania, tukawasomesha kwa fedha za walipa kodi wa Tanzania, wakahitimu na tukawapa dhamana na madaraka makubwa na nyeti. Leo hii angalau wale ambao mimi nawajua hawako nasi tena. Wamekwenda kwenye ile nchi ambayo ni kama ilizaliwa upya na inasemekana inapiga hatua kubwa kimaendeleo.

Kama uraia pacha ukiwapo, itakuwa vigumu kusema hii ni siri na ni kwa masilahi ya taifa tena huenda dhidi ya mataifa jirani kwa sababu hao wenzetu ambao pia watakuwa raia wa nchi jirani tutakuwa nao tukitengeneza mambo hayo.

Tuchukue mfano mwingine, sasa tuna sera ya kuhudumu katika jeshi kisheria kwa vijana wetu kama sehemu ya kujenga ushupavu na kuimarisha uzalendo wao, tukiwa na uraia pacha tujiandae kuwa na Warundi, Wakongo, Wamarekani, Wakenya na Wasomali JKT tukiwafundisha uaminifu, utii na namna ya kuipenda Tanzania kwa moyo wote hata na ikibidi mpaka tone la mwisho la damu yao.

Zaidi ya yote, uraia pacha unavunja msingi wa haki ya usawa kwa sababu katika taifa moja, raia wanawekwa katika mafungu, wale wenye uraia wa zaidi ya nchi moja, ambao wanakuwa na haki zote nchini na haki zaidi kwingineko dhidi ya wale wenye uraia mmoja, ambao wana haki zote za hapa nchini pekee, lakini wote wako sawa nchini.

Suluhisho ndani ya Rasimu ya Katiba Toleo la Pili

Rasimu inapendekeza bila kupepesa macho kwamba uraia wa Jamhuri ya Muungano ni mmoja na utapatikana kwa njia mbili kuzaliwa na kuandikishwa.

Ibara ya 59 ya Rasimu ya Katiba na kama inavyofafanuliwa na Randama, inawatambua na kuwapa hadhi maalumu watu wenye asili au nasaba ya Tanzania na ambao wameacha kuwa raia wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania kwa kupata uraia wa nchi nyingine wanapokuja Tanzania kwa masharti yatakayoainishwa na sheria za nchi.

Lengo la Ibara hii ni kuwapa hadhi maalumu watu walioacha kuwa raia wa Jamhuri ya Muungano, tofauti na raia wa nchi nyingine ambao hawana asili au nasaba ya Tanzania.

Sababu ya mapendekezo haya ni kuwawezesha watu waliokuwa raia wa Tanzania waliopoteza uraia kwa namna yoyote ile kuwa na hadhi maalumu wanapokuwa katika Jamhuri ya Muungano wa Tanzania. Hadhi hiyo itawaondolea usumbufu wanaporejea Tanzania na kuwapa fursa mbalimbali za kushiriki katika maendeleo ya nchi, jamii na familia zao zilizobaki Tanzania.

Mapendekezo haya yalizingatia kuwa nchi itakapotambua uraia wa nchi mbili, haitakuwa na msingi wa kikatiba na kisheria wa kuwazuia raia wa nchi nyingine kubaki na uraia wao wanapokuwa raia wa kuandikishwa wa Tanzania kwa kuzingatia kuwa Jamhuri ya Muungano inapakana na nchi nane na italeta changamoto ya usalama na ulinzi.

Uzoefu wa nchi nyingine

Uzoefu wa nchi ya India na Ethiopia ambazo hazina na zimesita kutoa uraia wa nchi mbili kwa sababu za kiulinzi na usalama, lakini zimetoa hadhi maalumu kwa watu wenye asili na nasaba ya nchi hizo, ambao wameacha kuwa raia wa nchi hizo.

Katika Katiba ya India, watu hao wanaitwa ‘Persons of Indian Origin’ na wana hadhi maalumu. Kwa mujibu wa sheria za India, mtu mwenye asili au nasaba ya India hadi kizazi cha nne, atapata hadhi ya ‘Person of Indian Origin (PIO)’, isipokuwa kwa raia wa nchi za Afghanistan, Bangladesh, Bhutan, China, Iran, Nepal, Pakistan na Sri-Lanka.

Watu wenye hadhi ya PIO wanaweza kupata fursa zifuatazo: Kupata kadi ya kitambulisho cha PIO. Hahitaji viza ya kuingia na kutoka India. Anaweza kukaa miezi sita nchini India mfululizo bila kulazimika kujiandikisha uhamiaji. Wana haki sawa ya kupata huduma za kiuchumi, kifedha na elimu kama ilivyo kwa raia wengine.

Wana haki ya kununua, kumiliki, kuhamisha, kuuza mali isiyohamishika isipokuwa kwa mashamba makubwa ya kilimo. Watoto wao wana haki ya kudahiliwa katika vyuo vya elimu ya juu nchini India. Wana haki ya kupata makazi katika utaratibu unaosimamiwa na Serikali au wakala wake.

Hata hivyo, watu wenye hadhi ya PIO hawana haki zifuatazo: Hawaruhusiwi kupiga kura na hawaruhusiwi kugombea nafasi yoyote ya kisiasa wala kushika madaraka ya utawala.

Wito wangu kwa wajumbe wa BMK na wananchi wenzangu

Tuisome Rasimu ya Katiba Mpya Toleo la Pili kwa jicho chanya, tuyaelewe maudhui yake, tuone ni namna gani yanalenga kuimarisha Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, tulifuatilie Bunge Maalumu kwa ukaribu na tuendelee kujadiliana kwa uwazi kwa maana ya kujenga. Nchi yetu bado ni changa sana kuanza kuugawa uaminifu (loyalty) na utii (allegiance) wetu kwake.

Tutaendelea Wiki Ijayo.
  source: Mwananchi